III. Viadrina Compliance Congress
[dropcap]W[/dropcap] dniach 1-2 lipca 2015 r. na Uniwersytecie Europejskim Viadrina odbyła się trzecia edycja Viadrina Compliance Congress. Viadrina Compliance Center we współpracy z Compliance Academy zaprosiło wybitnych specjalistów z różnych branż, aby pod hasłem „Compliance w dialogu: gospodarka, państwo, nauka i doradztwo“ dyskutować o trendach compliance w relacjach podmiotów gospodarczych z państwem. W ramach pięciu paneli została podjęta debata nad aktualnymi stanowiskami i doświadczeniami oraz zainicjowany dialog compliance.
Otwarcie i powitanie
Zarówno Wiceprezydent Uniwersytetu Europejskiego Viadrina, jak i Federalny Minister Sprawiedliwości i Ochrony Konsumentów Heiko Mass podkreślili w słowach powitalnych znaczenie debaty, uznając Kongres za „siłę napędową praktyki compliance”. Minister Sprawiedliwości zaznaczył ponadto, że powinniśmy zadać sobie w związku z tym pytanie, „czy istniejące regulacje prawne są wystarczające, czy istnieje potrzeba zapewnienia lepszego bezpieczeństwa prawnego“. Oprócz Mirko Haase, Przewodniczącego Organizacji Zawodowej Managerów Compliance, na Uniwersytecie Europejskim Viadrina we Frankfurcie nad Odrą gości, uczestników oraz prelegentów powitał w imieniu Viadrina Compliance Center Prof. Dr. Bartosz Makowicz.
Dynamika eskalacji i podejście prewencyjne
Prof. Dr. Ulla Gläßer, LL.M.
Podczas wykładu wprowadzającego Prof. Dr. Ulli Gläßer z Instytutu Zarządzania Konfliktami na Uniwersytecie Europejskim Viadrina uczestnicy zostali zapoznani z tłem i przyczynami powstania compliance - konfliktami międzyludzkimi. Znaczenie interdyscyplinarności compliance podkreśla się już na etapie błędnych interpretacji sygnałów, kończąc na poziomie otwartych konfliktów i stopnia ich eskalacji. Bez odpowiedniego połączenia problematycznych obszarów i różnorodnych podejść, debata na temat compliance nie mogłaby być kontynuowana.
Compliance między organami nadzoru a gospodarką
Dr. Stephan Simon już na początku panelu opowiedział się za rozwiązaniami, które stanowić będą zachętę do implementowania systemów compliance, jednak był przeciwko wprowadzeniu wynagrodzeń w tym zakresie. Jako zastępca kierownika jednostki Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji Komisji Europejskiej wyjaśnił ponadto, iż popierana przez niego regulacja dotycząca świadka koronnego, ustanawia odpowiednie zachęty w przypadku postępowań dotyczących karteli oraz iż współpraca z organami co do zasady wpływa pozytywnie na przebieg postępowań dotyczących nakładania kar pieniężnych.
Dr. Katharina Krauß przedstawiła stanowisko Federalnego Urzędu Antymonopolowego. Wskazała na możliwość odpowiedzialności koncernu przewidzianą w § 130 ustawy o wykroczeniach oraz podkreśliła, iż programy compliance mogą stanowić okoliczność łagodzącą w postępowaniu dotyczącym nałożenia kary grzywny. Nie jest to jednak zasadą, lecz zależy od tego, w jakim stopniu członkowie zarządu byli uwikłani w naruszenie prawa i czy Compliance Management System (CMS) nie był instrumentem fikcyjnym.
Dr. Klaus Moosmayer, Chief Compliance Officer SIEMENS AG, przedstawił przeciwne do przedmówców stanowisko. Uważał, iż stanowisko Europejskiego Komisarza ds. Konkurencji - „Nie można wynagradzać programów compliance, które zawodzą“ jest nietrafne. Wyjaśnił, iż problematyka compliance jest zbyt kompleksowa oraz istnieje zbyt wiele dobrze funkcjonujących CMS, aby postrzegać je przez pryzmat pojedynczych nieprawidłowości. Argumentem przemawiającym za tym stanowiskiem jest fakt, iż mimo intensywnych, wewnętrznych kontroli oraz perfekcyjnie przygotowanego CMS, nie można wykluczyć wystąpienia naruszeń compliance wśród tysięcy pracowników.
Dr. Markus Schöner, adwokat i doradca kancelarii CMS Hasche Sigle wyjaśnił, w jaki sposób przebiega współpraca przedsiębiorstwa z organami państwowymi po ujawnieniu nieprawidłowości. W związku z tym, iż przedsiębiorstwa dążą nie tylko do przestrzegania wewnętrznego porządku, ale również do zapewnienia ochrony pracownikom, współpraca ta jest elementem bardzo istotnym. Zatem powinno się zawsze ocenić indywidualnie, czy będzie ona służyła prawidłowemu wyjaśnieniu sprawy i ujawnieniu określonych informacji.
W następującej dyskusji panelowej Prof. Dr. Christoph Brömmelmeyer z Uniwersytetu Europejskiego Viadrina dokonał podsumowania poruszonych tematów oraz wskazał, jak różnią się stanowiska przedstawicieli organów nadzoru, którzy odnosili się w swoich wystąpieniach do międzynarodowych karteli oraz referentów reprezentujących gospodarkę.
Sektor usług finansowych
Dr. Günther Birnbaum odniósł się do problemu różnic w interpretacjach dokonywanych przez podmioty gospodarcze i państwo. Jako kierownik działu nadzoru nad rynkiem papierów wartościowych w Federalnym Urzędzie Nadzoru Finansowego zapoznał uczestników z procesami mającymi na celu wzmacnianie współpracy między przedsiębiorstwami a organami nadzoru. Do obowiązków przedsiębiorstw należy rejestracja osób odpowiedzialnych za compliance w Federalnym Urzędzie Nadzoru Finansowego, tak aby compliance było instrumentem pozwalającym na wgląd w sytuację przedsiębiorstwa.
Ralf Stracke przedstawił rosnące znaczenie compliance na podstawie przykładów z perspektywy praktyki kierownika działu compliance w DKB. Compliance nie jest już jedynie przejawem mody. Liczne przepisy prawne, których banki muszą przestrzegać, wskazują na to, iż mają one ograniczone pole decydowania w tym zakresie.
Dr. Karl-Heinz Withus, doradca KPMG, omawiał aspekty problemów compliance w branży usług finansowych. Odniósł się on krytycznie do wielości przepisów dotyczących tego sektora oraz zauważył, że można mówić w tym wypadku o nadmiarze regulacji.
Od lewej: Prof. Dr. Peter Fissenewert, Hans-Joachim Eckert, Mirko Haase, Prof. Dr. Thomas Rotsch
Prowadzący panel dyskusyjny Prof. Dr. Peter Fissenewert, adwokat w kancelarii hww Rechtsanwälte, rozszerzył spektrum panelu o sformułowanie pytania, czy bardziej celowe dla przedsiębiorstwa jest wprowadzenie compliance czy prowadzenie procesów odszkodowawczych. W kontekście historycznym można stwierdzić, iż zagraniczne przedsiębiorstwa dokonały kalkulacji tych dwóch rozwiązań w rachunku ekonomicznym i odpowiedziały jednoznacznie na to pytanie.
Zagraniczne stosunki gospodarcze
Holger Beutel przedstawił warunki eksportowe uregulowane ściśle przez Federalny Urząd Gospodarki i Kontroli Eksportu (niem. BAFA) oraz omówił różnorodne aspekty compliance w eksporcie. Przepisy dotyczące wewnętrznych programów compliance, które znajdują się w § 2 rozporządzenia o zagranicznych stosunkach gospodarczych oraz art. 9 dyrektywy 2009/43/EG, wyznaczają dokładne kryteria i instrukcje dotyczące przestrzegania owych warunków.
Następnie Wolfgang Sosic wskazał, jak w praktyce wygląda zastosowanie powyższych wytycznych dotyczących compliance w Diehl Defence Holding. Znaczenie compliance w specyficznej branży technologii zbrojeniowych podkreślił cytatem Warrena Buffeta „Zbudowanie reputacji zajmuje dwadzieścia lat, a jej utrata pięć minut“. W związku z tym przedsiębiorstwo ponosi odpowiedzialność za efektywne kształcenie pracowników i uwrażliwianie ich na możliwe naruszenia, tak aby uniknąć wynikających z nich strat.
Niklaus Vass, doradca w AWB München omówił funkcjonowanie Wewnętrznych Programów Compliance - Internal Compliance Programme (ICP) i stwierdził, iż stanowią one główny filar w prawie zagranicznej współpracy gospodarczej. Nałożone przez Urząd obowiązki w tym sektorze gospodarki sprawiają, iż obrót gospodarczy bez ICP jest właściwie niemożliwy. Zadał ponadto pytanie, w jakim stopniu działania sygnalistów mogą być podejmowane w instytucjach państwowych. Holger Beutel wskazał na istniejącą w BAFA funkcję urzędnika ds. compliance oraz jego kompetencje.
W drugim dniu konferencji panele dyskusyjne dotyczyły compliance między wymiarem sprawiedliwości a gospodarką.
Ściganie
Od lewej: Dr. Klaus Moosmayer, Dr. Markus Schöner, Prof. Dr. Christoph Brömmelmeyer, Dr. Stephan Simon, Katharina Krauß
Michael Loer przedstawił uczestnikom konferencji stanowisko prokuratury we Frankfurcie nad Menem. Temat compliance powiązał z ogólnymi wymogami bezpieczeństwa i opisał doświadczenia praktyki zawodowej prokuratora. Odniósł się do współpracy przedsiębiorstw z organami ścigania biorąc pod uwagę przepisy ustawy o wykroczeniach, która umożliwia obniżenie kar pieniężnych w przypadku istniejącego systemu compliance.
W wystąpieniu Dr. Wernera Grebe, Chief Compliance Officera (CCO) w Deutsche Bahn AG również znalazła się idea współpracy przedsiębiorstw z organami w przypadku naruszeń compliance. Swoje stanowisko wyraził w stwierdzeniu, iż jeśli przedsiębiorstwo współpracuje z organami ścigania, może mieć ono wpływ na przebieg postępowania, natomiast jeśli nie podejmie współpracy, organy ścigania będą musiały dochodzić prawdy same. Aby stworzyć taką szansę, Oficer Compliance zamiast zwodzenia i pozostawiania organów w niepewności, powinien szukać możliwości dialogu.
Steffen Salvenmoser z firmy doradczej PwC uważa się bardziej za doradcę prokuratury. W związku z tym opowiada się za współpracą, podkreślając, iż jest to sposób na uniknięcie długiego postępowania. W przypadku przedsiębiorstw międzynarodowych o skomplikowanej strukturze organizacyjnej zabezpieczenie dowodów, odbywające się poprzez wnioski o udzielenie pomocy prawnej za granicą, powoduje zagrożenie kosztownym wydłużeniem postępowania.
Wymiar sprawiedliwości
Sędzia Sądu Krajowego w Monachium, Hans-Joachim Eckert, otworzył swoim wystąpieniem ostatni panel konferencji i ocenił programy compliance z perspektywy wymiaru sprawiedliwości. W wystąpieniu krytycznie została omówiona funkcja Compliance Officera i oceniona jako podlegająca istotnym wątpliwościom. Sędzia wskazał na brak ochrony sygnalistów, próby tuszowania nieprawidłowości oraz postawił pytanie, w jaki sposób Oficer Compliance powinien spełniać swoją funkcję. W wyniku przedstawienia powyższych kwestii, ukazał on drugą stronę branży compliance.
Mirko Haase, Regional Compliance Officer w Adam Opel AG przedstawił stanowisko stojące w kontraście do poglądów przedmówcy. Z punktu widzenia praktykującego Oficera Compliance zauważył on następującą przeszkodę – niemieckie prawodawstwo nie nadąża za rozwiązaniami w zakresie obniżania wysokości kar pieniężnych w porównaniu do innych krajów. W związku z tym potrzebna jest harmonizacja w ramach Unii Europejskiej, tak aby zapewnić odpowiedni poziom bezpieczeństwa prawnego. Ponadto postulował on większą ochronę dla Oficerów Compliance przed sądami, gdyż praktyka wskazuje, iż Oficerowie, którzy działają w moralnie uzasadniony sposób, znajdują się na celowniku.
Od lewej: Katharina Krauß, Dr. Klaus Moosmayer, Dr. Markus Schöner, Prof. Dr. Christoph Brömmelmeyer, Dr. Stephan Simon
Ostatnim prelegentem panelu był Prof. Dr. Peter Fissenewert, który przedstawił swój punkt widzenia jako doradcy oraz zaakcentował problem współpracy przedsiębiorstw z organami. CMS powinny działać prewencyjnie, jednak mimo najwyższej dokładności i staranności, nie da się wykluczyć wystąpienia naruszeń. W związku z tym wskazał on, iż w ramach współpracy obu stron głównym problemem jest komunikacja z organami oraz ich stoicka postawa mimo podjęcia współpracy. Wniosek zakładający, iż przedsiębiorstwo mające problemy dotyczące powiązań kartelowych, jest w lepszej sytuacji bez compliance, niż z nim, powinien dać do myślenia.
W kolejnym wykładzie Prof. Dr. Thomas Rotsch z Uniwersytetu w Gießen wykazał, iż we współpracy podmiotów gospodarczych z organami ścigania poza barierami prawnymi, istnieje wiele więcej przeszkód do pokonania. Przede wszystkim dochodzi do etycznych sprzeczności, a więc problematyczne obszary takie jak zagrożeni pracownicy oraz globalne skutki wywołane przez naruszenia powinny być traktowane priorytetowo przez obie strony, aby w przyszłości móc efektywnie im przeciwdziałać.
Wnioski
Sukces trzeciego Viadrina Compliance Congress ukazuje dużą potrzebę stworzenia platformy dyskusji dotyczącej problematyki compliance i podmiotów w nią zaangażowanych. Dzięki referentom z różnych branż, którzy nie tylko opowiedzieli o doświadczeniach z perspektywy własnej praktyki zawodowej, lecz starali się również nawiązać dialog, obecni na konferencji mieli okazję uczestniczyć w panelach dyskusyjnych, nadających kierunek rozwoju debaty dotyczącej compliance.
Gospodarka, państwo, nauka i doradztwo – w ramach tych obszarów należy wspólnie dyskutować o wyznaczaniu perspektyw na przyszłość. Ponadto ujawniły się różnice w rozumieniu działań w zakresie compliance między podmiotami gospodarczymi a państwowymi instytucjami. W przyszłości intensywnie dyskutowana powinna być problematyka środków łagodzących kary w przypadku posiadania przez przedsiębiorstwo CMS, tak aby osiągnąć ostatecznie porozumienie w tej kwestii. Te i inne zagadnienia znajdą się w programie przyszłorocznej IV edycji Konferencji, na którą już teraz bardzo serdecznie Państwa zapraszamy.
mgr Alexander Matuk, LL.M.